Het kostte hen ‘bakken met energie’, maar na jaren strijden voor het behoud van een historisch stukje Apeldoorn hebben Pierre en Marianne Reijerman het voor elkaar. De fabrieksschoorsteen aan de Hoogakkerlaan, een van de drie overgebleven exemplaren in de stad, wordt gerestaureerd. Al is dat niet zomaar even gepiept.
De fabrieksschoorsteen staat sinds 1907 in de straat die grenst aan de Sprengenweg. Meubelmaker Theo Mensing opende daar een wasbeitsfabriek. Ook kwam er een werkplaats met schoorsteen en oven. Die werd gebruikt voor de vervaardiging van porselein, een hobby van Mensing. Verkocht werd het nooit, omdat hij naar verluidt nooit het ‘echte’ porselein wist te maken.
Telde Nederland tijdens de industrialisatie liefst tienduizend fabrieksschoorstenen, dan zijn daar er nu slechts zo’n vijfhonderd van over. Momenteel staan er nog drie fabrieksschoorstenen in Apeldoorn. Ook bij de Nettenfabriek en het Zwitsalterrein. Die laatste is ‘geamputeerd’, aangezien de kop ervan af is.
Een probleempje
Die vrees hadden Pierre en Marianne Reijerman ook lange tijd voor het exemplaar aan de Hoogakkerlaan. Zij wonen sinds 1990 op het terrein en kregen de fabrieksschoorsteen er als een ‘cadeautje’ bij. Zo’n acht jaar geleden raakte het object in verval en bleek restauratie hard nodig. Er was echter één probleem: geld.
De totale kosten van 62.000 euro werden voor meer dan de helft gedekt via gemeentelijke en provinciale subsidies en erfgoedvereniging Heemschut, aangezien de fabrieksschoorsteen een monument is. In het afgelopen jaar kreeg het Apeldoornse stel via donaties nog eens zo’n 10.000 euro binnen.
,,Er was geen instortingsgevaar, maar we zijn toch wel heel dankbaar dat het ons gelukt is. De schoorsteen moet behouden blijven. Dat leeft sterk in de buurt. Daar voelen we ons verantwoordelijk voor”, zegt Marianne.
De restauratie is inmiddels begonnen. Voorman Jaap Mars en zijn collega’s van Harm Meijer, een gespecialiseerd bedrijf in schoorsteen- en ovenbouw, nemen die taak op zich. ,,Dit duurt zo’n vijf weken, want we moeten alle stenen en voegen één voor één uitslijpen en hakken. Van beneden naar boven, zo’n twintig meter. Omdat het keramiek wat harder is, vraagt dat geduld”, legt Mars uit.
Ook de binnenkant wordt gedaan. Mars gaat daarvoor met een stoeltje naar binnen. ,,De schoorsteen is 115 jaar oud, maar binnenin is het voegwerk nog in goede staat. Net als de goed gemetselde kop. Dat is vrij bijzonder.”
De aanvraag betreft het voorstel om de fabrieksschoorsteen van de voormalige zuivelfabriek ‘Klimop’ in Winsum aan te wijzen als gemeentelijk monument. De aanvraag is in de vergadering van de Centrale Adviescommissie van 8 februari 2024 aan de orde geweest. Hierbij waren behalve de eigenaar, Wulff, vertegenwoordigers namens Stichting Fabrieksschoorstenen (STIF) en de gemeente aanwezig. De commissie concludeert dat de schoorsteen zowel vanwege de bijzondere vormgeving (getordeerdeband e.a.) als vanwege het culturtuurhistorisch belang, een monumentale status zeker verdient. Wij adviseren uw gemeente dan ook om over te gaan tot de aanwijzing van de fabrieksschoorsteen tot gemeentelijk monument.
Daarbij doet de commissie de volgende aanbevelingen:
– Niet alleen de schoorsteen op zichzelf, maar ook de locatiespecifieke eigenschappen zoals de opvaart ende resterende bebouwing van de zuivelfabriek (de directeurswoning), maken als ensemble onderdeel uit van het historische verhaal van de plek. Om dit hele verhaal recht te doen, adviseren wij om een onafhankelijke waardestelling voor het hele gebied uit te laten voeren en de relevante bevindingen over de ensemble waarden op te nemen in de monumentenbeschrijving van de schoorsteen.
– Mogelijk heeft de directeurswoning voldoende cultuurhistorische waarde om ook dit onderdeel van devoormalige zuivelfabriek een monumentale status te geven. Een onderzoek hiertoe wordt dan ook van harteaanbevolen.
– Om de bijzondere schoorsteen zo goed mogelijk tot zijn recht te laten komen, zou ook de directeomgeving een opwaardering verdienen. Tijdens het overleg is onder meer gesproken over de uitstraling van de voorgevel van het naastgelegen pand (de oorspronkelijke ramen zijn dichtgezet) en over de inrichting van het terrein (toegangspoort vlak langs de schoorsteen, zicht op de opvaart is niet meer opene.d.). Een verbetering van de directe omgeving op onder meer deze aspecten zal de uitstraling van deschoorsteen nog meer vergroten.
– Hoewel de geschilderde letters ‘Miedema’ van oorsprong niet op de schoorsteen hebben gezeten, beveelt de commissie aan om ook deze te behouden. Deze zijn als tijdslaag een belangrijk onder de
Aan het kanaal in Coevorden staat het restant van de voormalige coöperatieve aardappelmeelfabriek ‘’De Centrale’’. Na de sloop van het grootste deel van de fabriek in 2014 zijn nu alleen nog een deel van de fabrieksgevel en de afgetopte schoorsteen blijven staan.
De betreffende gevel staat er sinds eind jaren veertig en is een van de weinige herinneringen aan het industrieel erfgoed in de gemeente Coevorden. De schoorsteen is in de gevel gebouwd, dat wil zeggen de gevels zijn ter weerszijde tegen de schoorsteen geplaatst, en hebben niet meer de oorspronkelijke hoogte. Gelukkig is de voor de schoorsteen kenmerkende versiering nog steeds aanwezig. De locatie is grotendeels (90 procent) eigendom van een woningbouwcorporatie. Een aannemer is de ander eigenaar.
De schoorsteen en aangrenzende gevel zijn wel aangemerkt zijn als behoudenswaardig (= Beeldbepalend) maar hebben niet de status van gemeentelijk dan wel rijksmonument.
In de voorgevel is nog een gedenksteen aanwezig, welke herinnert aan het bombardement op de fabriek in 1944.
Bestel nu het boek over fabrieksschoorsteenbouw in Nederland. (1775-2017) Samengevat in 462 pagina’s en ruim 800 afbeeldingen. Een trefwoordenregister en een fietsroute langs de Amsterdamse schoorstenen.
